Η αποκλειστική χρήση της οικογενειακής στέγης αποτελεί συνηθισμένο και συχνά κρίσιμο ζήτημα σε υποθέσεις διαζυγίου ή διάρρηξης της συμβίωσης. Όταν μέσα στο σπίτι υπάρχουν εντάσεις, βία, απειλές ή επαναλαμβανόμενοι καυγάδες, το αίτημα για αποκλειστική κατοχή της στέγης αποσκοπεί στην προστασία της ζωής, της σωματικής ακεραιότητας και της ψυχικής υγείας του/της αιτούντος και των παιδιών. Το ζήτημα ρυθμίζεται, μεταξύ άλλων, από το άρθρο 17(1) του Περί Οικογενειακών Δικαστηρίων Νόμου του 1990, που δίνει τη δυνατότητα στα οικογενειακά δικαστήρια να εκδίδουν προσωρινές ή μόνιμες διατάξεις για την κατοικία της οικογένειας.
Τι σημαίνει «αποκλειστική χρήση»;
Αποκλειστική χρήση σημαίνει την προσωρινή ή οριστική διάταξη με την οποία το δικαστήριο επιτρέπει σε ένα από τα μέλη της οικογένειας (συνήθως στον/στην σύζυγο ή στον γονέα) να διαμένει αποκλειστικά στην οικογενειακή κατοικία, ενώ ο άλλος μπορεί να απαγορευτεί προσωρινά ή μόνιμα από την πρόσβαση ή τη διαμονή εκεί. Ο σκοπός είναι προστατευτικός — να εξασφαλιστούν η ασφάλεια και η σταθερότητα του/της αιτούντος και των παιδιών.
Προϋποθέσεις και κριτήρια που λαμβάνει υπόψη το δικαστήριο
Το δικαστήριο θα σταθμίσει πλήθος παραγόντων πριν αποφασίσει επί του αιτήματος για αποκλειστική χρήση. Αν και το άρθρο 17(1) δίνει γενικευμένες εξουσίες, στην πράξη κρίσιμα κριτήρια είναι:
- Η ασφάλεια και η σωματική ακεραιότητα του/της αιτούντος και των τέκνων (ύπαρξη βίας, απειλών, τραυματισμών, αστυνομικών καταγγελιών).
- Η ψυχολογική και συναισθηματική ευημερία των παιδιών και η ανάγκη σταθερού περιβάλλοντος.
- Η οικονομική δυνατότητα των μερών να εξασφαλίσουν άλλη στέγη.
- Η νομική κατάσταση της κατοχής/ιδιοκτησίας (ιδιοκτησία, μίσθωση, συνιδιοκτησία).
- Η συμπεριφορά και ο χαρακτήρας των μερών (π.χ. ιστορικό κακοποίησης, αθέτηση υποχρεώσεων).
- Η αναλογικότητα του μέτρου και η διαθεσιμότητα άλλων προστατευτικών μέτρων (π.χ. διατάγματα προστασίας, προσωρινή οικονομική ενίσχυση).
- Τα συμφέροντα και τα δικαιώματα τρίτων (π.χ. συνιδιοκτήτες ή ανήλικα παιδιά).
Ποια είναι η διαδικασία
- Έκδοση προσωρινής διάταξης: Σε επείγουσες περιπτώσεις το δικαστήριο μπορεί να εκδώσει προσωρινή (συχνά και αιφνιδιαστική) διάταξη για αποκλειστική χρήση, έως την ουσιαστική εκδίκαση της υπόθεσης. Τέτοιες διατάξεις μπορούν να δοθούν και ex parte όταν υπάρχει άμεσος κίνδυνος.
- Ολοκληρωμένη ακροαματική διαδικασία: Στην κύρια δικάσιμο θα κληθούν τα μέρη, θα προσκομιστούν αποδείξεις (ιατρικές γνωματεύσεις, αναφορές αστυνομίας, μαρτυρίες, ηλεκτρονικά μηνύματα, φωτογραφίες) και το δικαστήριο θα λάβει οριστική απόφαση ή ανανέωση/αλλαγή των προσωρινών μέτρων.
- Διάρκεια και όροι: Το δικαστήριο μπορεί να ορίσει συγκεκριμένη διάρκεια, όρους επιστροφής, επιβολή περιορισμών πρόσβασης, καθώς και οικονομικές ρυθμίσεις (π.χ. καταβολή «ενοικίου χρήσης» από το μέρος που θα παραμείνει έξω).
Αποδεικτικά μέσα που ενισχύουν το αίτημα
Για να στηρίξει το αίτημα ο αιτών πρέπει να προσκομίσει αξιόπιστα αποδεικτικά στοιχεία:
- Αστυνομικές αναφορές, καταγγελίες ή πρωτόκολλα.
- Ιατρικές γνωματεύσεις ή φωτογραφίες τραυματισμών.
- Μηνύματα, ηχογραφήσεις ή άλλο ψηφιακό υλικό που τεκμηριώνουν απειλές ή κακοποίηση.
- Μαρτυρίες συγγενών, γειτόνων ή επιστολές κοινωνικών λειτουργών/ψυχολόγων.
- Έγγραφα ιδιοκτησίας ή μίσθωσης για τον καθορισμό νομικών δικαιωμάτων στην κατοικία.
Κίνδυνοι, επιπλοκές και εναλλακτικές λύσεις
- Ενεργοποίηση δικαιωμάτων ιδιοκτήτη: Αν ο αιτών δεν είναι ιδιοκτήτης, ο αντίδικο μπορεί να επικαλεστεί τα ιδιοκτησιακά του δικαιώματα. Το δικαστήριο σταθμίζει το δικαίωμα στην ασφάλεια έναντι των περιουσιακών δικαιωμάτων.
- Οικονομικές συνέπειες: Η παραμονή στην κατοικία ενδέχεται να επιφέρει οικονομικές συνέπειες (π.χ. κατανομή υποχρεώσεων για δάνειο/ενοίκιο). Το δικαστήριο μπορεί να προσαρμόσει τις οικονομικές ρυθμίσεις.
- Εναλλακτικές: Αν δεν συντρέχει άμεσος κίνδυνος, το δικαστήριο μπορεί να επιλέξει λιγότερο περιοριστικά μέτρα — περιοριστικές διατάξεις, ασφαλιστικά μέτρα, ή προσωρινή ρύθμιση κατοικίας με συγκεκριμένους όρους.
Συμβουλές προς ενδιαφερόμενους
- Ενεργήστε άμεσα όταν υπάρχει κίνδυνος: σε περιπτώσεις βίας επικοινωνήστε την αστυνομία και ζητήστε ιατρική βοήθεια και τεκμηρίωση.
- Συγκεντρώστε στοιχεία: κρατήστε μηνύματα, φωτογραφίες, μαρτυρίες και όποιο άλλο αποδεικτικό υλικό.
- Αναζητήστε νομική υποστήριξη: ένας δικηγόρος με εμπειρία σε οικογενειακά ζητήματα θα καθοδηγήσει για το αν και πώς να αιτηθείτε προσωρινή διάταξη.
- Σκεφτείτε την ασφάλεια των παιδιών: τα ένδικα μέτρα πρέπει να υπηρετούν πρωτίστως το συμφέρον τους.
- Εξετάστε και μη δικαστικές λύσεις (μεσολάβηση) μόνο όταν δεν υπάρχει κίνδυνος βίας και όταν τα μέρη μπορούν να διαπραγματευθούν με ασφάλεια.
Επίλογος
Η δυνατότητα για αποκλειστική χρήση της οικογενειακής στέγης μέσω του άρθρου 17(1) του Περί Οικογενειακών Δικαστηρίων Νόμου αποτελεί ισχυρό εργαλείο προστασίας σε περιπτώσεις οικογενειακής αναταραχής και βίας. Ωστόσο η εφαρμογή του απαιτεί προσεκτική ζύγιση των πραγματικών περιστατικών, των αποδεικτικών στοιχείων και των ευρύτερων συνεπειών για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Σε κάθε περίπτωση, η έγκαιρη νομική καθοδήγηση και η τεκμηρίωση των ισχυρισμών είναι απαραίτητα για την αποτελεσματική άσκηση και υπεράσπιση των δικαιωμάτων στο οικογενειακό πεδίο.